U sklopu projekta ‘‘Stvaranje uslova za zajedničku zaštitu odozdo prema gore i planiranje održivog razvoja sliva rijeke Bojane‘‘, EnvPro je, u Ulcinju, od 4. do 6. juna, organizovala radionicu ‘‘Ekosistemska procjena vrijednosti i prijetnji slivu rijeke Bojane’’.

Cilj radionice bio je zajednički rad na identifikaciji ključnih vrijednosti (prirodnih i društvenih), kao i stresova, prijetnji i uzroka prijetnji u slivu rijeke Bojane, kako bi procijenili njihov intenzitet i kreirali rješenja i strategije za rad na identifikovanim problemima. Radionica je brojala 16 učesnika, pored organizatora - EnvPro tima, NVO-e i istraživače - partnere i saradnike EnvPro na projektu koji su sproveli literaturno i kratko terensko istraživanje oblasti; lokalne NVO, udruženja i pojedince koji se bave životnom sredinom i/ili su zainteresovani za udruživanje ka postizanju pozitivnih promjena i predstavnike opštine Ulcinj. Radionica se zasnivala na MARISCO metodi, dizajniranoj od strane Univerziteta Ebersvalde koji je partner na projektu, sa ciljem da pruži sistematičan pregled znanja (naučnog, lokalnog, tradicionalnog) kroz adaptivno učenje i dizajniranje rješenja i strategija.

Na prvom danu dat je uvod u ekologiju, biologiju, prijetnje i ekološke stresove, kroz prezentacije istraživača na teme slatkovodna ekologija, staništa i vegetacija, gmizavci i vodozemci, beskičmenjaci, kulturni objekti Anamajskog područja, ptice i jegulja u rijeci Bojani. Učesnici radionice su dalje zajednički identifikovali glavne ekosisteme sliva Bojane, i to: more, obalno područje, zaleđe, stajaće vode, tekuće vode i visoko zaleđe, oslanjajući se na već pripremljenu ekosistemsku klasifikaciju, i u sklopu njih glavne biodiverzitetske objekte.

Drugi dan radionice obuhvatio je interaktivnu indentifikaciju usluga ekosistema (poput hrane, vode, fotosinteze itd.), identifikaciju ljudskog blagostanja koje lokalci dobijaju na osnovu ekosistemskih usluga (poput zdravlja, ekonomske dobrobiti, kulturnih vrijednosti poput sporta i rekreacije, uživanja u pejzažu i meditacije), zatim rad istraživača na ključnim ekološkim osobinama ekosistema i ekološkim stresovima, rad lokalaca na identifikovanju glavnih prijetnji, i na kraju zajedničko identifikovanje uzroka i korijena problema i povezivanje svih relevantnih elemenata po uzročnosti.

Istraživači su identifikovali 12 ekoloških stresova koji postoje u ekosistemima sliva Bojane: smanjenje biodiverziteta, fragmentacija staništa, poremećaj kompozicije vrsta, izolovanost populacija, nestabilan priliv nutrijenata, smanjenje brojnosti jedinki unutar populacije, smanjenje kvaliteta fizičko-hemijskih parametara, erozija, gubitak staništa, promjene hidrološkog režima, promjene sastava i struktura zajednica i poplave. Važan zaključak 2. dana radionice bio je da od 19 glavnih prijetnji, 5 njih utiče na svih 12 ekoloških stresova, to su: nekontrolisana urbanizacija (legalna i ilegalna), požari, hidroelektrane u slivu Drima, eksploatacija pijeska i klimatske promjene, a komercijalni i intezivni turizam kao 6. prijetnja utiče na 11 ekoloških stresova. Ovi rezultati govore o razmjeri i kritičnosti identifikovanih prijetnji, u smislu uticaja na ekosistem i pomenute ekološke stresove, ali i na ekosistemske usluge koje čovjek koristi i od kojih zavisi, a koje se intezivno narušavaju pod uticajem identifikovanih prijetnji narušavajući tako i dobrobiti koje ljudi imaju od prirode.

U toku povezivanja prijetnji sa uzrocima prijetnji i ključnim problemima, učesnici su davali razne primjere prijetnji i njihovih uzroka. Identifikovali su ukupno 23 uzroka i korijena problema, od kojih su neki nedostatak prekogranične saradnje, neadekvatno planiranje, nedostatak znanja, nedostatak primjene zakona od strane nadležnih institucija, nedostatak kaznene politike, nedostatak političke volje, i tako dalje. Nakon povezivanja prijetnji sa uzrocima problema, podstaknuta je diskusija o mogućim rješenjima. Kao glavno rješenje koje lokalci smatraju da mogu iznijeti u svojim kapacitetima i koje može imati značajan uticaj je: Snaga zajedničkog djelovanja kroz pojedinačno liderstvo. Ovo rješenje, iako podržano od strane učesnika, prepoznato je i kao izazovno za kreirati i održati u smislu zajedničkog djelovanja, zbog izazova u formiranju tima koji će se jednakim snagama založiti za rješavanje problema i koji će dugoročno imati motivaciju za djelovanje, i zato pojedinačno liderstvo ima veliki značaj za izdržljivost i držanje fokusa inicijative.

Na trećem danu radionice, organizovan je fakultativni izlet koji je vodio ekspert za beskičmenjake i slatkovodne ekosisteme, na nekoliko močvarnih staništa u zaleđu Velike plaže, rijeke Bojane i u Donjem Štoju gdje su posmatrani ekosistemi, vrste i staništa identifikovani na radionici, kao i postojeće prijetnje i njihovi efekti. Više puta je na izletu pokrenuta interesantna diskusija među učesnicima. Na primjer, u zaleđu Velike plaže učesnici su se susreli sa fragmentacijom močvarnih staništa zbog izgradnje puteva i sa isušivanjem močvara zbog izgradnje turističkih kompleksa. Kao važna stavka koje dovodi u pitanje ovaj razvoj s aspekta životne sredine jeste postojeća formalna zaštita Velike plaže pod kategorijom Spomenik prirode (600ha) koja datira iz 1976. godine, ali bez još utvrđenih granica zaštite područja, bez studije zaštite lokaliteta i plana upravljanja. Ova dokumenta bi informisala i odredila način upravljanja ovim područjem i definisala zone u kojima je dozvoljen razvoj intezivnog turizma, a koji se trenutno može primijetiti od obale do zaleđa Velike plaže. Prilikom obilaska močvarnih staništa u blizini rijeke Bojane, učesnici izleta susreli su se sa intezivnom gradnjom privremenih objekata na desnom kraku Bojane, čiji stubovi utiču nepovoljno na hidrološki režim rijeke, sa krčenjem puteva koji stvaraju fragmentaciju staništa, sa eksploatacijom pijeska i otpadom u plavnim šumama, što je donekle umanjilo oduševljenje biodiverzitetom okoline. Razumijevanje uočenih prijetnji i ekoloških stresova koje one stvaraju povećano je kod učesnika zbog znanja stečenog na radionici, te je obilaske ovih lokaliteta pratila diskusija o uticaju na ekosisteme, vrste, glavne uzroke prijetnji itd.

Radionica je dala značajne rezultate, i to sa aspekta podizanja kapaciteta svih učesnika za ekosistemske i participativne pristupe otvorenih standarda u očuvanju prirode i analizu ključnih vrijednosti i rizika šireg prostora basena rijeke Bojane uz pomoć MARISCO metodologije. Rezultati radionice biće integrisani u izradu studije i baze podataka. Stečena motivacija, znanje, povezanost učesnika i zajednička vizija, temelji su dalje saradnje i realizacije projekta u smislu podrške efektivnoj zaštiti životne sredine i održivom razvoju na ovom području.